Lis

Drapieżny ssak, który występuje w wielu kulturach i folklorach jako symbol sprytu i przebiegłości. Lis pojawia się w licznych bajkach, podaniach oraz przysłowiach. Lisy są przedstawiane jako psotne stworzenia, które zwykle oszukują innych ludzi, z możliwością ukrycia się jako atrakcyjną kobietę. Lis w kulturze zachodniej i perskiej przedstawiany jest jako symbol przebiegłości, oszustwa lub podstępów. W azjatyckim kulturze zwierze to przedstawiane jako duch posiadający magiczne moce. Istnieją wizerunki lisów jako mistycznych i świętych stworzeń. W chińskiej mitologii pojawiają się dziewięcioogoniaste lisy, które mogą być dobry lub zły omen. Aspekt ten pojawia się również w folklorze japońskim i koreańskim.

Wśród afrykańskich ludów w mitologii Dogonów blady lis jest albo posłańcem bogów albo bogiem pustyni – ucieleśnienie chaosu.

W Europie w czasach starożytnych lis był kojarzony ze sprytem, chytrością i żarcikami. W średniowieczu wraz z pojawieniem się chrześcijaństwa lis był uważany za demoniczną i złą kreaturę utożsamianą z demonami, diabłami i czarownicami. Istniało przekonanie zwłaszcza na terenie Niemiec i Walii, że wiedźma potrafią się przemienić w lisa. Z tego powodu w okresie letnich świąt ognia, zwierzęta te były żywcem palone.

W fińskiej mitologii lis jest zwykle przedstawiany jako chytry trickster, który rzadko jest zły. Lis, choć słabszy, jest wstanie przechytrzyć zarówno złego i żarłocznego wilka oraz silnego niedźwiedzia. Symbolizuje zwycięstwo inteligencji nad złą wolą i brutalną siłą.

W nordyjskiej podaniach zorze polarne powstawały dzięki lisom polarnym, które gdy zahaczały ogonem o szczyt góry wytwarzały iskry. Ulatające iskry tworzy zorze polarne. Często zorze były nazywane „lisimi ogniami”.

Wśród Celtów lisy były uważane za przewodników dusz. Zwierze to były niezwykle inteligentnymi i symbolizowało szybkie oraz strategiczne myślenie.

W Grecji istniała opowieść o Kadmejskiej Lisicy będącej dzieckiem Echidny. Podobno Dionizos zesłał Lisicę na Teby, miała to być kara za popełnione zbrodnie.

W mitologii mezopotamskiej lis jest jednym ze świętych zwierząt bogini Ninhursag, gdzie jest jej posłańcem.

W Ameryce Południowej lis utożsamiano z niebem, jak i z ziemią. Szamani by czarować wykorzystywali jego futra, łap itp.  Indian uważali, że to właśnie lis nauczył ludzi, jak uprawiać pola i dbać o plony.

W starożytnym Peru ludzie Moche wierzyli, że lis jest wojownikiem, który używałby swojego umysłu do walki. Lis nigdy nie użyłby fizycznego ataku, tylko mentalnego.

Wśród ludów Ameryki Północnej istniało przekonanie, że lisy potrafią uzdrawiać i łagodzić ból. Apacze uważali, ze to właśnie lis obdarzył ludzkość ogniem. Niektóre ludy twierdziły, że lis jest szlachetny, mądry oraz posiada dar przewidywania i obserwacji. Natomiast na terenach Wielkich równin lis był przedstawiany jest jako niegodziwe zwierzę, które mogło nawet wywołać śmierć Indianina.

Wśród plemienia Yurok istnieje mit, w którym grupa Lisów zezłościła się na Słońce. Dwanaście najodważniejszych Lisów postanowił złapać Słońce i je uwięzi. Zrobili oni długą linę ze ścięgien i żył i oczekiwali długie godziny, aż Słońce dotknęło czubka wzgórza. Wtedy Lisy związały Słońce i przywiązały do góry. Indianie spostrzegli występek Lisów i zabili zwierzęta oraz uwolnili Słońce. Po tym wszystkim pozostała ogromna wyrwa w ziemi, którą wypaliło Słońce.

W eskimoskich mitologiach istnieje wiele przekazów z lisem. Jedno z podań opowiada o czerwonej lisicy imieniem Kajortoq. Lisica udała się na polowanie, pozostawiając młode w norze. Spotkała po drodze swego kuzyna, którym był niedźwiedź Aklaq i oboje poszukiwali pożywienia. Ponieważ niedźwiedź nie mógł złapać kur, z pomocą wyręczyła go lisica. W podzięce niedźwiedź postanowił zapolować na człowieka, lecz został poważnie ranny. Lisica zamiast mu pomóc doprowadziła do jego śmierci, a samo posiadała z niego zapas pożywienia. Jak skończyło się jedzenie, które pochodziło od niedźwiedzia lisica spotkała wilka Amaroq. Wilk żalił się kuzynce, że jest głodny, lecz ta poradziła mu by łowił pstrągi w przerębli, a za wędkę niech użyje własnego ogona. Wilkowi po kilku godzinach przymarzł ogon i podczas próby wydostania się złamał się. Zezłoszczony na lisicę wilk postanowił na nią zapolować, lecz Kajortoq nie wyszła z nory i wskazała mu kierunek w którym się udał czerwony lis. Wilk udał się we wskazanym kierunku jednak po drodze zmarł w wyniku utraty krwi, a lisica zyskała na zimę mięso z wilka. Gdy jedzenie się skończyło, lisica znów udała się w poszukiwaniu pożywienia. Podczas poszukiwań spotkała wielką niedźwiedzicę poszukującej syna. Lisica nic nie wiedząc o losach syna niedźwiedzicy, ale powiedziała jej, że jej syn nie żyje oraz że wskaże nej grób syna oraz tego, który go zabił. Kajortoq wskazała znajdującego się w oddali niedźwiedzia, a zrozpaczona matka rzuciła się na niego i pomimo poważnych ran zabiła „winnego”. Widząc co się dzieje oraz że jej minuty są policzone niedźwiedzica oddała mięso lisicy, która zyskała mięso na cały rok. Wśród podań o lisie istnieje mit z półwyspu Labrador opowiadający o  Kobiecie-Lisie. Mit opowiada o samotnym myśliwym (kawalerze), który po powrocie z polowania zastał dom posprzątany, jakby rozporządzała w nim kobieta. Postanowił, że dowie się kto sprząta w jego domku symulując, iż udaje się na polowania, a w rzeczywistości zaczaił się zaroślach i obserwował dom. Zauważył, że do chaty wkradł się lis. Myśliwy udał się za zwierzęciem lecz w domu znalazła się piękna kobieta w skórzanym stroju. Kobieta przedstawiła się jako jego żona i przez jakiś czas mieszkali razem. Mężczyzna po jakimś czasie zaczął narzekać na zapach skórzanego ubrania. Niewiasta ubrała się w skórę i uciekła pod postacią lisa, a myśliwy już nigdy więcej jej nie ujrzał.

W chińskich, japońskich i koreańskich folklorach lisy (huli jing w Chinach, kitsune w Japonii i kumiho w Korei) są potężnymi duchami znanymi z ich wysoce psotnej i przebiegłej natury oraz często przyjmowały postać ludzkich kobiet by uwodzić mężczyzn.

Chiński huli jing („lis ducha”) lub jiuweihu („lis dziewięcioogonowy”) to mitologiczne stworzenie, które może być albo dobrym albo złym duchem. W okresie dynastii Han rozwinęła się idea o transformacji międzygatunkowej, który z czasem przekształcił się zdolność transformacji lisa. Lis dziewięcioogoniasty został opisany m.in. w Shanhaijing (Księga Gór i Mórz), gdzie znajduje się opis „Kraina Zielonych Wzgórz leży na północ od Tianwu, lisy mają cztery nogi i dziewięć ogonków”. W księdze tej dziewięcioogoniasty lis raz był uważany za bestię innym razem był pomyślnym omenem, który pojawił się w czasie pokoju.

Japońskie mity o lisach miały swoje korzenie w chińskiej mitologii. W Japonii lisy nazywane są kitsune, które przedstawiane są jako istoty inteligentne i posiadające zdolności paranormalne zwiększające się wraz z wiekiem i mądrością. Często kitsune tłumaczone jest jako duch lisów. Uważa się, że kitsune posiadają wysoką inteligencję, długie życie i magiczne moce. Kitsune nie są duchami i różnią się od tradycyjnych lisów. Natomiast słowo duch służy do odzwierciedlenia stanu wiedzy lub oświecenia, a w niektórych podaniach wszystkie długo żyjące lisy zdobywają nadprzyrodzone zdolności. Istnieją dwie powszechne klasyfikacje kitsune:

• zenko (dobre lisy) są życzliwe, niebiańskie lisy związane z Inari
• yako (nogitsune) wydają się być psotne, a nawet złośliwe

Lokalne tradycje dodają kolejne typy, np. ninko jest niewidzialnym lisim duchem. Kitsune są znane z posiadania kilku ogonów, a ich liczba może dojść aż dziewięciu. Większa liczba ogonów oznacza starszego i silniejszego lisa. Jeden, pięć, siedem i dziewięć ogonów to najczęstsze liczby w opowieściach ludowych. Istnieje przekaz, że lis będzie mógł urosnąć w dodatkowy ogon po 100 latach życia. Gdy kitsune zyskuje dziewiąty ogon, jego futro staje się białe lub złote. Podobno zyskują umiejętności widzenia i słyszenia wszystkiego, co dzieje się w dowolnym miejscu na świecie. Inne opowieści przypisują im nieskończoną mądrość. Po osiągnięciu 1000 lat i zdobyciu dziewiątego ogona, kitsune zmienia kolor na złoty, stając się „Tenko” („niebiański lis”), najpotężniejsza forma kitsune, a następnie wznosi się do niebios. Kitsune może przybrać postać ludzką, jest to umiejętność wyuczoną po osiągnięciu ok. 100 lat. Lisy są szczególnie znane z podszywania się pod piękne kobiety. Powszechna wiara w średniowieczną Japonię polegała na tym, że każda kobieta napotkana sama, szczególnie o zmierzchu lub w nocy, mogła być lisem. Inne nadprzyrodzone zdolności przypisywane kitsune to: generowanie ognia lub błyskawicy, świadome manifestowanie się w snach innych, ucieczkę, niewidzialność i tworzenie złudzeń tak skomplikowanych, że niemal nie można ich odróżnić od rzeczywistości. Niektóre opowieści mówią o Kitsune z jeszcze większymi mocami, zdolnymi do zginania czasu i przestrzeni, doprowadzania ludzi do szaleństwa lub przyjmowania fantastycznych kształtów, takich jak niewiarygodnie wysokie drzewo lub drugi księżyc na niebie. Kitsune są związane z Inari (bóstwo Shinto ryżu), co wzmocniło nadprzyrodzone znaczenie lisa. Słowo kitsunetsuki (kitsune-tsuki) dosłownie oznacza „stan bycia opanowanym przez lisa”, a ofiarą jest zwykle młoda kobieta.

Zobacz też: Kojot, Pies, Oszuści, Wilk, Zmiana postaci