Prokrust

Olbrzym w mitologii greckiej będący synem Posejdona. Prokrust zwany także Prokrustes, Damastes, Polypemon czy Prokroustes. Mieszkał przy drodze między Atenami a Megarą, gdzie ubrany w skórę wilka i z maczugę w ręku oczekiwał swoich ofiar. W jego mieszkaniu znajdowały się dwa łoża: duże i małe, a podróżnym proponował nocleg. Prokrust kładł wysokich ludzi do krótkiego łoża, a wystające za posłanie części ciała (zazwyczaj nogi) odpiłowywał. Natomiast niskich ludzi umieszczał w dużym łożu i naciągał jej ciało. Bohater Tezeusz zabił Prokrusta podczas powrotu do ojczyzny, postępując z nim tak jak rozbójnik ze swymi ofiarami. Tezeusz przed zabiciem Prokrusta rozprawił się s jego synem Sinesem, którego nazywano Pityocampresem (“zginacz sosen”). Nazwa ta wiązała się z jego zwyczajem przywiązywania podróżnych do sosen zgiętych do ziemi, które po puszczeniu (podczas prostowania) przepoławiały nieszczęśnika. Według Owidiusza Prokrust było jednym z imion Sinesa.

W czasach obecnych istnieje frazeologizm “prokrustowe łoże”, które oznacza dostosowanie do sztywnego schematu czy trudną sytuację przysparzającą cierpień.

Motyw Prokrusta wykorzystał m.in. Zbigniew Herbert w wierszu Damastes z przydomkiem Prokrustes mówi, gdzie znajduje się porównanie między dopasowywaniem ludzi do prokrustowego łoża a XX-wiecznymi totalitaryzmami, którzy dążyli do stworzenia człowieka podporządkowanego władzy. Termin “prokrustyka” znajduje się w powieści Stanisława Lema Eden, gdzie dotyczy dopasowywania jednostek bądź całego społeczeństwa do określonych wzorców.

Zobacz też: Grecka mitologia, Tezeusz