Proteusz

Bóstwo morskie z mitologii greckiej posiadające dar przepowiadania przyszłości oraz zdolność zmieniania postaci. Proteusz (Proteus) był synem Okeanosa i nimfy Tetydy, choć według wielu źródeł jego ojcem był bóg Posejdon. Proteusz wraz z Nereuszem i z Forkosem należał do tak zwanych „starców morskich”.  Opisywano go jako boga „nieuchwytnych zmian morskich”, co charakteryzować miało stale zmieniający się charakter morza. Proteusz opiekował się stadem fok Posejdona. Boga można było spotkać w południe na wyspie Faros (Pharos), nieopodal Egiptu, gdzie wygrzewał się na skałach. W mitologii, gdy ktoś potrzebował od niego jakieś informacji czy proroctwa, to należało go złapać mocno podczas odpoczynku na wyspie i nie puszczać dopóki nie był skłonny do udzielenia odpowiedzi. Proteusz miał dar przepowiadania przyszłości i zdolność zmieniania swej postaci. Mógł stać się smokiem, lwem, wodą, ogniem lub drzewem.

Proteusz pojawia się w micie o pszczołach Aristajosa (Aristaeusa), syna Apolla. Według przekazów pszczoły Aristajosa zmarły na chorobę, którą bogowie zesłali w ramach kary. Aristajos udał się o poradę do swojej matki Kyreny (Cyreny), która przekazała mu, by udał się do Proteusza. Proteusz miał przekazać mu jak uchronić się od takiego nieszczęścia, ale wtedy gdy będzie do tego zmuszony. Aristajos schwytał Proteusza i trzymać go, bez względu na to, w co się zmienił. Proteusz powiedział mu, że śmierć pszczół była karą za spowodowanie śmierci Eurydyki. Aby to naprawić, Aristajos musiał poświęcić bogom 12 zwierząt, zostawić zwłoki w miejscu ofiary i wrócić trzy dni później. Aristajos postępował zgodnie z instrukcjami Proteusza, a po powrocie znalazł w jednej z ciał rój pszczół, które zabrał do swojej pasieki. Pszczoły nigdy więcej nie były nękane chorobami.

Bóg ten był mylony z inną postacią noszącą to samo imię, królem Egiptu. Król Proteusz przyjmował Helenę i Parysa podczas ich ucieczki ze Sparty. Zatrzymał Helenę, by zwrócić ją jej mężowi Menelaosowi.

Psycholog Carl Jung uważa, że postać Proteusza jako personifikację nieświadomości oraz przyrównuje go z nieuchwytną postacią alchemii – rtęcią.

Zobacz też: Bogowie morza, Grecka mitologia, Posejdon, Zmiana postaci